سلام علیکم

در بحث از دانش اندیشه یکی از مسائل علم یا دانش بود که مطلب طالب علم یا جوینده ی دانش است و برای اینکه مطلب روشن بشود در این بحث می خواهیم به این پرسش بپردازیم که علم یا دانش یعنی چه ؟

البته همانطور که مرحوم مرتضی مطهری فرموده اند ، که در نقدی از این چیه مارکسیسم دارند ، مانعی ندارد که بقول مرحوم علامه چشم ما بیفتد به آنچه که از مثلا پیش از میلاد و مثلا در یونان باستان تا کنون در باب علم یا دانش گفته شده ، چراکه استاد حرفشان در نقدی که دارند اینست که استاد به شاگرد می گوید فعلا این مطلب را دریافت کند تا بعد دلیلش را هم درک یا دریافت کند .

درک یا دریافت :

پس مانعی ندارد که مثلا چشم ما بیفتد به فرمایش مثلا مرحوم علامه که در باب " ادراکات و علوم حصولی " در مقاله ی پنجم اصول فلسفه و روش رئالیسم فرموده اند و حتی درک یا دریافت حسی چشم یعنی بینایی را هم داشت ، چراکه ما هم مثل ایشان علاوه بر درک یا دریافت عضوی مثل چشم کاری مضاعف یا بیشتر از این درک یا دریافت را هم داریم که مرحوم علامه از آن به دیدن تعبیر فرموده اند ، مگر اینکه حرف این باشد که این کار ما یعنی دیدن کار عضو افتاده به فرمایش ایشانست .

ولی وقتی حرف از حس و مثلا حس بینایی می زنند پس مدرک یا دریافت کننده ای علاوه بر عضو و مثلا چشم داریم ، می ماند اینکه برای عضو مثلا چشم درک و دریافتی از مثلا جهان خارج که به آن افتاده بود نداشته باشیم و نخستین درک یا دریافت ما پس از مثلا افتادنش به جهان خارج دیدن چشم باشد که کار حس بینایی چشم باشد ، بعبارت دیگر در این کار افتادن چشم ما به جهان خارج این عضو ما درک و دریافتی نداشته باشد که بدین وسیله حسش یعنی حس بینایی با جهان خارج ارتباطی برقرار کرده باشد و مثلا حرف این باشد که چشم عضوی از اعضای حس بینایی است و یا همین که معمولا گفته می شود چشم عضو بینایی است و کارش دیدن است .

ادراکات یا دریافتها :

خب تا اینجا ما هم مثل مثلا مرحوم علامه درک و دریافتی داریم ، حالا چه کار مثلا چشم ما باشد که فرمودند می افتد به جهان خارج و مثلا فرمایش ایشان و چه کار عضو بینایی باشد که عبارت باشد از چشم ، و فعلا کاری هم نداریم که چرا ایشان فرموده اند : ادراکات ؟

و کاری هم نداریم به اعضای دیگری که داریم و مثلا گوش هم عضو شنوایی باشد و دیگر اعضای حواس پنجگانه ی ما ، مگر اینکه مراد از ادراکات این ادراکات حواس پنجگانه ی ما باشد ، که به نظر نمی رسد مقصود این باشد فقط ، و مراد از تعبیر " علوم " هم مثلا علوم حسی باشد فقط .

با این حساب آنچه که مرحوم علامه پس از افتادن چشم ما به جهان خارج ، بلکه در افتادن چشم ما به جهان خارج فرموده اند ، یعنی علاوه بر حسی بینایی و دیدن یعنی تجرید از حس ، بایگانی و بعد هم یادآوری آن در مقایسه با دیدنی که بار دیگر چشم ما به جهان خارج افتاد و حتی حکم به مثلا این سیاهی است که چشم ما به آن افتاد ، دیدیم و مجرد از حس بایگانی کردیم و بشرح ایضا حکم به این سفیدی است در بار دیگر افتادن چشم به جهان خارج ، و حتی عدم الحکم این آن نیست ، مثل این سفیدی آن سیاهی نیست که نخستین بار چشم ما به آن افتاد ، یعنی است و نیست و حتی بقول ایشان پندارش هم کار عضو این کار است که تا کنون مثلا چشم بود بقول ایشان ، یعنی مثلا چشم ما افتاد به جهان خارج و مثلا همین فرمایش مرحوم علامه و درک دریافتی حاصل شد که نامش علم است .

اقسام علم یا دانش :

حالا این علم یا دانش ما همان علمی است که مثلا گفته شده : العلم ان کان اذعان بالنسبة فتصدیق ، والا فتصورا ، یعنی همان این این است وگرنه این آن نیست که طبق نظر مرحوم علامه که بقول مرحوم مطهری در نوع خودش بدیع و جدید می باشد عبارتست از حکم و عدم الحکم که درقضیه ی موجبه ی مثلا این یک سیاهی است و به شرح ایضا این یک سفیدی است ، و قضیه ی سالبه ی سفیدی سیاهی نیست ، یا این یک آن یک نیست !؟ نظریه ی مرحوم علامه اینست که : درمقایسه ی این یک با آن یک عضومدرک که تاکنون چشم بوده متوقف می شود ، بعیارت دیگر روند کار افتادن چشم باز می ایستد ، و مثل حکم به این این است ، حکم به این آن است نمی کند و این عدم الحکم حکم پنداشته می شود و لابد ادراکات یا علوم پیدا می شود !؟ و عبارت بود از یک قضیه ی موجبه و یک قضیه ی سالبه و البته با طبق نظریه ی جدید و بدیعی که ایشان داده اند .

قال النبی : العلم علمان ، علم الابدان ، علم الادیان

خب اگر بنا باشد که ما مثلا چشممان بیفتد به فرمایش دیگران که ببینیم چه می فرمایند و بدینوسیله دانا شویم ، چرا چشم انداز ما یونان باستان باشد ؟ ولو اینکه امام خمینی (ره) هم در کشف الاسرارشان کشف فرموده باشند که نه تنها ارسطو و افلاطون ، بلکه استادش سقراط و استاتید قبلی او هم شاگردی حضرت سلیمان نبی علیه السلام را کرده باشند ، خب چرا به پیام پیامبر خدا نیفتد ؟ که بقول مرحوم محمد تقی جعفری گویا از از یونان باستان تا امروز هیچ اتفاقی مثلا در یثرب یا مدینه نیفتاده !

حالا بماند منطق سلیمانی که چه تفاوتی با مثلا منطق ارسطویی دارد ؟ چراکه آن حضرت به شاگردشان بدون دلیل نفرموده اند : انه من سلیمان و انه بسم الله الرحمن الرحیم ، چراکه بعدش دلیل هم آورده اند .

ولی ما اگر دستمان را گذاشتیم در دست علما و دانشمندان یونان باستان ، و امروزه هم بگذاریم در دست غرب دارای علم و دانش ، کی و چه وقت می خواهند دلیلی برای حرف خود داشته باشند ؟

اینکه نمی شود ما مثلا چشممان بیفتد به فرمایش مثلا مرحوم علامه و نهایت این چیه الگوریتم این افتادن هم حکم و عدم الحکم این افتادن باشد و علم آغاز شود !؟ چراکه کافیست واحد درک یا دریافت ما را بتوانند تقسیم کنند ، حالا بماند به تقسیمی که یکی از اقسامش عبارت باشد از عدم قسم دیگر !؟ مثل همین نظریه ی جدید مرحوم علامه که عبارت است از حکم و عدم الحکم ، هرچند بنده که فرقی بین این نظریه و تقسیم قدیمی علم به تصدیق و تصور نمی بینیم ، چراکه تصور عبارت است از : وان لم یکن اذعان بالنسبة ، یعنی علم اگر تصدیق نباشد پس تصورست .

ادامه ی این بحث بماند تا فرصتی دیگر انشاءالله تعالی ، قبل از خدا حافظی بد نیست یادآوری کنم که امروز روز جمهوری اسلامی است که حضرت امام خمینی (ره) فرمودند به آن رای " آری " بدهیم و دادیم ، که عده ای اندک هم رای " نه " یعنی نه آری ! دادند حالا طبق نظریه ی جدید عدم الحکم مرحوم علامه یا مثل یکی از اقسام قدیم علم که تصور یعنی نه تصدیق است بماند ، ولی 31 سالست که دلیلش را نه تنها آن مرحوم بلکه دیگری هم تاکنون برایمان نفرموده که چرا ؟

البته خیلی ها و منجمله مثلا استاد مطهری در همان نوروز 58 در این چیه تلویزیون تشریف آوردند و فرمودند که : حکومت اشکالی دارد و جمهوری شکلی از حکومت است ، و تعبیر اسلامی را هم چنین فرمودند که اسلام برنامه ی زندگیست و برای تمام شئون انسان برنامه دارد ، و محتوی حکومت هم طبق برنامه ی دین است ، که همین امروز هم باز از این چیه سیما شاهدش بودم ، همانطور که مثلا دیشب شاهد سخنرانی برادر حسن رحیم ازغدی در همین زمینه بودم .

ولی هنوز که هنوزه برای بنده این مسئله هست که آیا دین یا اسلام برای شکل حکومت حرفی نزده ؟ از یونان باستان تا امروز ؟ مثلا در یثرب یا مدینة النبی ؟!

سلام علیکم

ضمن آرزوی هفته ای بهتر از هفته ای که پشت سر گذاشته ایم برای شما عزیزان اول تشکر کنم از برادر نادر چهاردهی عزیز که وقت گذاشتند و قلم رنجه فرمودند ، سعی کردم نظر ایشان را در ادامه ی مطلب بگذارم که بیش از تعدادی از کلمه را ظرفیت نداشت .

خب برویم سر بحث و کاوشی که داشتیم ، ابتدا عرض کنم که در برابر یک داده مثل مثلا همین داده ی برادر عزیزمان ما دو کار انجام می دهیم ، البته چهار تا گفته اند و از آن به اسفار اربعه تعبیر شده یعنی سفرهای چهار گانه ، این دو کار ما یکی درک یا دریافت داده است و یکی هم کاری که ما پس از آن انجام می دهیم ، در این زمینه باب دانش علیه السلام که عرض شد پیامبر فرموده : " انا مدینة العلم و علی بابها " یک سفارشی دارند که عبارتست از تقوی و نظم امر ، که هرچند بحسب ترتیب ابتدا تقوی را سفارش می فرمایند و بعد نظم را ولی بحسب بحث ما اول نظم امر را عرض می کنم .

یعنی در مقابل یک داده که عرض شد یک کارما درک و دریافت آنست اول همانطور که مثلا مرحوم علامه بعنوان مثال فرموده بودند مثلا چشم ما آنرا می گیرد و بعد نوبت کار حس بینایی است و همینطور ادراکات دیگر که عرض شد در این زمینه نه فرمایشات مرحوم علامه روشن است و نه توضیحات مرحوم مطهری در پاورقیهای مطالب ایشان ، چراکه بعد حس تجرید از حس را داریم در فرمایشات ایشان در حالیکه کارگرش روشن نیست ، مثل مثلا کار بایگانی که کار حافظه ی ما باشد ، هیمنطور کار یادآوری که در پاورقی ذکر شده باشد ، حالا آیا کاری بنام تفکر یا اندیشیدن و همچنین تعقل هم داریم ؟ و ترتیبش کجای کارماست بماند که ما فقط در پاورقی می بینیم که تفکر را تحت کاری بعنوان ترکیب داریم که نوعی ترکیب و نوع زاینده اش نامبرده می شود و از عقل یا خرد و کارش نه درمتن و نه در پاورقیها خبری نیست ! وهمینطور دل یا قلب که در کجای کار ما قرار دارد ؟

مرحوم مطهری در مثلا اثر خوب آشنایی با علوم اسلامی خود فرموده اند : " ما وقتی که شخصی را که تاکنون ندیده بودیم میبینیم ، یا شهری را که تاکنون نرفته بودیم ، مشاهده میکنیم ، احساس میکنیم که اکنون در خود و همراه خود چیزی داریم که قبلا نداشتیم ، و آن عبارت است از تصویری از آن شخص و تصویر یا تصویراتی از آن شهر . حالت اول ما را که این تصویرات را نداشتیم و منفی بود ، جهل مینامند ، و حالت دوم ما که اثباتی است و تصویراتی از آنها داریم و این تصویرات ، ما را با آن اشیاء که واقعیات خارجی میباشند مربوط میکنند ، علم یا ادراک نامیده میشود . " .

وبعد در نتیجه می فرمایند : " پس علم صورتی از معلوم است در ذهن . لهذا در تعریف علم و ادراک گفته شده : العلم هو الصوره الحاصلة من الشیء عند العقل . یعنی ادراک عبارت است از صورتی که از یک شیء در ذهن پدید میآید . " .

در ادامه ایشان می فرمایند : " انقسام علم به تصور و تصدیق از این جهت است که علم ما به اشیاء ، گاهی به این شکل است که ذهن ما حکم میکند به وجود یا عدم نسبتی میان اشیاء ، یعنی علم ما به شکل قضاوت میان دو چیز است و حالت قضائی دارد ، و گاهی به این شکل نیست . " .

بلکه : " گاهی آنها را از نظر میگذراند بدون آنکه حکمی درباره آنها بکند . در صورتی هم که حالت قضائی به خود میگیرد و میان دو شیء حکم میکند ، حکم و قضاوت یک چیز است که تصدیق نامیده میشود و صورتهایی که از محکوم علیه و محکوم به یعنی دو چیزی که ذهن میان آنها حکم کرده است ( در ذهن حاصل میشود ) چیز دیگر است . صورتهایی که ذهن میان آنها حکم میکند تصور است ." .

و همنیجاست که فرموده اند : " تقسیم علم به تصور و تصدیق اولین بار به وسیله حکیم عالیقدر اسلامی " ابو نصر محمد بن طرخان فارابی " ابداع و عنوان شد ... . " ، که عرض شد این یعنی تقسیم منطق ارسطویی به بابهای معرفت و حجت از طرف فارابی با تقسیم علوم ایشان به نقلی و عقلی همخوانی دارد و می بینیم که بی مناسبت با تقسیم علم به تصور و تصدیق از طرف ایشان هم نیست .

خب تا طولانی نشده شما را بخدا می سپارم و ان شاء الله تا فرصت بعدی فعلا خدا نگهدار .